پند نامه

روزی لقمان به پسرش گفت امروز به تو 3 پند می دهم که کامروا شوی. 
اول اینکه سعی کن در زندگی بهترین غذای جهان را بخوری! 
دوم اینکه در بهترین بستر و رختخواب جهان بخوابی ! 
سوم اینکه در بهترین کاخها و خانه های جهان زندگی کنی !!! 
پسر لقمان گفت ای پدر ما یک خانواده بسیار فقیر هستیم چطور من می توانم این کارها را انجام دهم؟ 
لقمان جواب داد : 
اگر کمی دیرتر و کمتر غذا بخوری هر غذایی که میخوری طعم بهترین غذای جهان را می دهد. 
اگر بیشتر کار کنی و کمی دیرتر بخوابی در هر جا که خوابیده ای احساس می کنی بهترین خوابگاه جهان است. 
و اگر با مردم دوستی کنی و در قلب آنها جای می گیری و آنوقت بهترین خانه های جهان مال توست...

آثار گریه

بررسی آثار، فواید و زمینه های گریه

• چاپ
• ایمیل

براساس آموزه های قرآنی، خداوند منشأ گریاندن و خنداندن انسان است و این حالت در انسان می تواند دارای زمینه ها و آثار متفاوت و نشانه ای از امور چندی باشد. نویسنده در این نوشتار سعی کرده تحلیل قرآن را درباره این حالت انسانی ارائه دهد.

به گزارش شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) به نقل از کیهان، گریه، شناخته ترین واکنش انسان به محیط است. آشناترین مصداق آن، گریه آغازین کودک است که برخی آن را نشانه هایی بر زندگی و حیات کودک می شمارند و آهنگ آن را بسیار خوش می دارند. 
اما گریستن در انسان حالتی استثنایی و منحصربه فرد است؛ زیرا کمتر دیده و یا شنیده شده که جانوری دیگر گریسته باشد؛ هر چند که نشانه هایی از گریستن در فیل ها و یا جانوران دیگر دیده شده؛ اما با این همه به سبب اشکال گوناگون گریه در انسان و زمینه های آن می توان گفت که این حالت در میان جانداران یک استثناست. 
براساس آموزه های قرآنی، خداوند منشأ گریاندن و خنداندن انسان است و این حالت در انسان می تواند دارای زمینه ها و آثار متفاوت و نشانه ای از امور چندی باشد. نویسنده در این نوشتار سعی کرده تحلیل قرآن را درباره این حالت انسانی ارائه دهد. 

چرایی و چگونگی گریستن
گریه در انسان که همواره با اشک ریختن از دیدگان همراه است، نشانه ای از حالت روحی و روانی بشر می باشد. گریه بیشتر یک واکنش طبیعی انسان به محیط است و نمی توان آن را به یک کنش انسانی تعبیر کرد. از این رو، عوامل و زمینه های چندی در ایجاد آن نقش دارد. 
روان شناسان به دلیل آثار گریه بر روان و بلکه حتی شخصیت انسانی، به ابعاد مختلف آن توجه کرده و در جست وجوی چرایی و چگونگی گریه برآمده اند؛ زیرا چرایی و چگونگی گریستن همواره یکی از رازهای پیچیده زندگی انسان بوده است. به نظر روان شناسان، گریه در زندگی و رشد افراد، عملکردهای متفاوتی دارد و در همراهی با موقعیت های گوناگون اجتماعی و شرایط احساسی متغیر و گاه متضاد به چشم می خورد. کمتر پیش می آید که کسی ازروی افسردگی و اندوه بخندد؛ اما گریستن در هنگام شادی و خوشحالی غیرمعمول نیست؛ از این رو، ما با تعبیرات گوناگونی مانند اشک شادی، اشک شوق، اشک ماتم و اشک اندوه آشنائیم. 
دکتر غلامحسین معتمدی روان شناس ایرانی در مقاله روان شناسی گریه، درباره گریه کودکان می نویسد: گریه نوزاد نوعی بیان و ابزار نیازهای اوست که در پاسخ به شرایط تشویق آفرین فیزیکی و احساسی روی می دهد. نوزادان در سه ماه اول زندگی بیشتر می گریند. در حقیقت گریه نوزاد موجب تحکیم پیوند او با حامی و نگهدارنده ای می شود که منبع تامین تغذیه و نیازهای فیزیولوژیک و منشاء ارائه حمایت ها و مراقبت های لازم برای رشد نوزاد است. لذا گریستن در دوران نوزادی یک استراتژی انطباقی است و بخشی از نبرد انسان برای بقاء محسوب می شود. 
وقوع گریستن در طول رشد انسان از نوزادی تا بلوغ منعکس کننده بسیاری از حالت های احساسی اوست. فرد به دلایل مختلفی مانند اندوه، مصیبت، خشم، درد، شادی و لذت می گرید. از لحاظ پزشکی، گریستن نشانه ای از رنج جسمانی و استرس محسوب می شود و به عبارت دیگر علامتی از تشویش فیزیولوژیک و فشار روحی است. گفتیم که گریه نوزاد در خدمت تامین نیازهای اوست اما گریستن پس از نوزادی نیز ادامه می یابد و تا لحظه مرگ، آدمی را همراهی می کند، پس باید اهداف دیگری را نیز برآورده سازد و فوایدی هم داشته باشد و الا از لحاظ تکاملی ادامه آن توجیه پذیر نبود. 
وی درباره سطوح متفاوت گریه می نویسد: گریستن در سه سطح متفاوت روی می دهد. در سطح اول شرایط فیزیولوژیک موجب گریه می شود. مانند گریه نوزاد یا وارد آمدن صدمات فیزیکی به بزرگسالان. این سطح، از دوران نوزادی آغاز می شود و در تمام طول عمر باقی می ماند. همان طور که کودکی به خاطر زمین خوردن گریه می کند، فردی بالغ ممکن است به علت درد ناشی از جراحتی جسمانی بگرید. 
در سطح دوم، خلقیات، احساسات و حالات عاطفی پا به میدان می گذارند. البته نوزاد هم گاه از روی خشم می گرید، ولی با گذشت زمان، طبیعت آنچه موجب گریستن در بالغین می شود ظرافت و پیچیدگی می یابد و احساسات دیگر نیز اضافه می شوند. مثلا نوجوانی که به غرورش برمی خورد و مناعت طبع او زیر سؤال می رود بر اثر ناکامی ناشی از تحقیر گریه می کند. 
در سطح سوم احساسات ژرفتر و متعالی تر در کارند. مانند گریستنی که در هنگام نیایش یا درک عمیق یک پدیده یا حالات عرفانی روی می دهد. در متون مربوطه از گریه زیباشناختی یاد می شود که به تاثیر ناشی از درک آثار هنری والا نسبت داده می شود. البته همه افراد به این سطح نمی رسند؛ زیرا نیل به این مرتبه مستلزم کسب آگاهی ژرف تر از خویشتن و جهان و روابط میان آنهاست. 
گریستن، مجموعه ای از نمایه های رفتاری مانند اشک ریختن، هق هق کردن و آه کشیدن است که توسط برخی مولفه های فیزیولوژیک و جسمانی همراهی می شود. گریه نیز مانند خنده به گونه انسان تعلق دارد. البته تحریک چشم در حیوانات نیز مانند انسان موجب ترشح اشک می شود، ولی گریستنی که ناشی از تاثر احساسی باشد منحصر به انسان است و در سایر گونه های جانوری دیده نمی شود. 
دکتر معتمدی درباره عوامل موثر در گریستن آدمی می نویسد: عوامل مختلف دیگری مانند فرهنگ، جنس، سن، اجتماعی شدن و سنخ شخصیتی در چرایی و چگونگی ابراز گریستن موثرند. آستانه گریستن در افراد متفاوت است. برخی زود، اشکشان درمی آید و بعضی دیر و این بستگی به عوامل فیزیکی (خستگی، قاعدگی، حاملگی) و روانی (ناکامی، خشم، اندوه) و شخصیتی دارد. برخی مؤلفه های شخصیتی مانند حساسیت، انفعال، وابستگی و اعتماد به نفس پائین با افزایش گریستن همراهند. در کودکی تکرر گریه زیاد است و با افزایش عمر کاهش می یابد اما در دوران سالمندی مهار آن دشوار می شود. 
به نظر وی، گریه امری طبیعی و انطباقی است که در واکنش به تاثر و ناراحتی یا خاطره آن به وجود می آید. از آنجا که گریه بلافاصله پس از تولد و زایمان روی می دهد، لذا به خودی خود یک رفتار یادگیری شده نیست، ولی روند اجتماعی شدن، زمینه فرهنگی، روابط و آسیب زایی ها در تغییر و تعدیل آن موثرند و چگونگی ابراز آن را شکل می دهند. 
گریه، واکنشی طبیعی در برابر مصائب و گاه زیبایی ها و عظمت هستی است و کنترل و مهار آن توصیه نمی شود. تعداد کمی از افراد به دلایل غلط می گریند یا واکنش آنها بیش از حد است. در حقیقت، گریستن اکثر مردم به جاست و تأثیر مثبت دارد و منجر به احساس بهتری می شود.
گریستن در هنگام از دست دادن یک عزیز و در طول واکنش ماتم، عاملی ضروری در تسکین و انطباق بازمانده با فقدان محسوب می شود و عدم گریستن در هنگام عزاداری بعدها سبب بروز انواع بیماری های جسمی و اختلالات روانی خواهد شد. به قول شکسپیر گریستن، از ژرفای ماتم می کاهد. بنابراین، افرادی که قادر به گریستن هستند از سلامت جسمی و روانی بهتری برخوردار خواهند بود و خودداری از گریستن توصیه نمی شود. کسانی که نمی توانند بگریند باید در جست وجوی دلایل ناخودآگاهی برآیندکه آنان را از گریستن باز می دارد و به سرکوب احساسات و عواطف می انجامد و به درمان نیاز دارند.
خداوند در آیاتی از جمله 55 تا 60 سوره نجم به خودداری مشرکان از گریه کردن نسبت به قیامت و اخبار آن اشاره و ایشان را توبیخ و سرزنش می کند؛ زیرا اجتناب از گریه هنگام شنیدن مشکلات و بلایایی که در قیامت بر منکران و مشرکان وارد می شود، بیانگر داشتن روحیه استکباری است؛ چرا که انسان متکبر و مستکبر، چنان گرفتار سنگدلی می شود که اخبار وقایع دردناک و تلخ بر او تاثیری نمی گذارد.
خداوند در آیات 82 و 83 سوره مائده همین سنگدلی برخاسته از روحیه تکبر و استکبار را از یهودیان گزارش می کند و عدم تاثر آنان از آیات الهی را بیانگر روحیه تکبری و استکباری آنان برمی شمارد؛ این در حالی است که انسان های دارای فطرت سالم به طور طبیعی پس از شنیدن اخبار هولناک و وحشتناک قیامت متاثر شده و دل هایشان به درد می آید و اشک از دیدگانشان روان می شود.

انواع گریه از نظر قرآن
با نگاهی به آیات قرآنی و گزارش های آن می توان انواع نه گانه گریه را شناسایی کرد که شامل گریه درد و غم، ترحم، تاسف، حزن، حسرت، خوف، ندامت، فراق، شوق و شادی، فریب، مکر، نفاق و دروغ می شود.
یکی از انواع گریه ها، گریه حزن است که در آیاتی از جمله آیه 92 سوره توبه و 84 سوره یوسف به آن اشاره شده است. حزن را به نگرانی قطعی تفسیر کرده اند. به این معنا که انسان یا احتمال خطر و نگرانی در آینده می دهد که از آن به خوف و ترس یاد می شود، اما نسبت به خطر و تهدیدی که شخص گرفتار آن است به حزب و اندوه تعبیر می شود. انسان هنگامی که چیزی را از دست دهد که محبوب اوست، اندوهگین می شود؛ زیرا خطر و زیانی را متحمل شده است. بر همین اساس گفته می شود که حزب نسبت به گذشته و خوف نسبت به آینده است؛ زیرا خطر و زیانی که در گذشته بود، تحقق و قطعیت یافته و آثار آن به شکل اندوه و حزن باقی است، اما خطر و زیان نسبت به آینده هنوز قطعیت و تحقق نیافته است و احتمال آن می رود که حتی تحقق نیابد ولی همین احتمال تحقق، شخص را هراسان می سازد. (نگاه کنید: المیزان، علامه طباطبایی ذیل آیات فوق)
خداوند در آیه 92 سوره توبه به مومنانی اشاره می کند که ناتوان از حضور و مجاهدت در کنار پیامبر(ص) در غزوه تبوک بودند و همین مسئله موجب شده تا اندوه و حزنی بر دل هایشان جای گیرد و سرشک از دیدگانشان روان گردد. ترس قطعی از عدم حضور در کنار پیامبر(ص) و بهره مندی از مجاهدت و شهادت، دل های این دسته از مومنان فقیر و ناتوان را به درد آورده و اشک را بر گونه هایشان روان ساخته است.
گریه حسرت، از دیگر انواع گریه است. حسرت به معنای دریغ، افسوس، تأسف و غصه خوردن از چیزی است که از دست رفته (معجم مقاییس اللغه، ج 2، ص 62، «حسر») و پشیمانی از آن است. (مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص 235، «حسر»)
برخی با توجه به مفاد آیه 92 سوره توبه، گریه مومنان تهیدست را به سبب ناتوانی از شرکت در جهاد و محرومیت از فیض آن را به معنای گریه حسرت گرفته اند؛ زیرا این افراد افسوس و تأسف می خوردند که نمی توانند در این مجاهدت شرکت نمایند و در کنار پیامبر(ص) به فیض مجاهدت یا شهادت نایل شوند.
گریه خوف، گریه ترس از احتمال خطری است که گریبان آدمی را در آینده می گیرد. انسان مومن، به سبب همین احتمال به تضرع و ابتهال می پردازد؛ البته گاه عظمت وجودی خداوند است که مومن را در برمی گیرد و همین علم و آگاهی از عظمت الهی است که خشیت را در وی پدید می آورد و دیدگانش را تر می سازد. بنابراین، می توان گریه را با خاستگاه های چندی چون خوف و خشیت شناسایی کرد.
خداوند در آیاتی از جمله 81 و 82 سوره توبه و 57 و 60 سوره نجم به قیامت و آتش سوزان آن اشاره می کند و این آگاهی از وضعیت خطرناک آینده را برای همگان، سزاوار گریستن می شمارد. به این معنا که آدمی هرگاه از احتمال افتادن در چنین شقاوت و بدبختی ابدی آگاه شود می بایست هراسان و ترسان شود و از ترس و خوف بگرید.
گریه فریب، گریه ای است که بسیار با آن آشناییم، زیرا خود در کودکی این کار را کرده ایم و یا با کسانی که به فریب می گریند تا دل دیگران را به دست آورند، آشنا هستیم. خداوند در آیات 16 تا 18 سوره یوسف به گریه دروغین و فریب کارانه برادران یوسف(ع) در نزد پدر اشاره می کند تا خود را از دام اتهام برهانند.
گریه فراق شاید از معروف ترین و آشناترین آنها باشد. هر انسانی از فراق کسانی که محبوب وی هستند به درد می آید و می گرید. جدایی از محبوب و از فرزند و همسر سخت و دشوار است و همین خود عاملی برای گریستن است. خداوند در آیات 16 و 17 و 84 سوره یوسف به گریه فراق حضرت یعقوب(ع) اشاره می کند.
برخی گریه ها برای این است که شخص اعتبار خویش را افزایش دهد یا به دست آورد؛ زیرا متهم به امری شده است که با گریه می تواند از آن برهد. خداوند گریه برادران یوسف(ع) را به عنوان گریه اعتباریابی و فریب دهی می شمارد. چنین گریه هایی فاقد ارزش و اعتبار واقعی بوده و نباید در اثبات صدق و راستی و یا حقانیت ادعا بدان توجهی کرد. (یوسف، آیات 16 و 17) 

زمینه های گریه
تفاوت گریه ها به سبب زمینه های ایجادی آنها نیز می باشد؛ زیرا زمینه های متفاوتی برای گریستن وجود دارد. به عنوان نمونه شناخت یا ایمان افراد به موضوعی، عاملی مهم در گریستن است. خداوند در آیات 57 و 60 سوره نجم به زمینه ایمان و باورهای افراد به قیامت و اخبار مربوط به آن اشاره کرده و می فرماید که این شناخت، ایمان و آگاهی موجب می شود تا شخص به جای خنده از وحشت آینده بگرید. این درحالی است که منکران و کافران به قیامت، در غفلت از آینده وحشتناک خود هستند و سرگرم دنیا شده و همین سرگرمی، آنان را به خنده های بیهوده می کشاند و از آینده هراسان نمی شوند تا به سبب هراس از آینده بگریند.
خداوند در همین آیات گریه از ترس قیامت هنگام شنیدن آیات قرآن را مورد تشویق قرار می دهد و ترک آن را سرزنش می کند؛ زیرا از نظر قرآن، انسان می بایست نسبت به آینده خود هراسان باشد و زندگی اش را به بطالت و بیهودگی نگذراند. کسانی که نسبت به آینده بی خیال هستند، سرگرم دنیا می شوند و خود را به بازیچه دنیا شاد و مشغول می سازند و این گونه است که کاری برای آینده خود انجام نمی دهند.
اینکه خداوند در آیه 83 سوره مائده و 58 سوره مریم، تلاوت آیات قرآن را زمینه ساز گریه و روان شدن اشک بر دیدگان می داند، از آن روست که شخص با تلاوت این آیات و آگاهی به وضعیت کنونی و آینده خود و باور به این حقایق قیامتی، در خوف و رجا به سر می برد و اشک از دیدگانش جاری می شود.
در حقیقت توجه آدمی به حقیقت قیامت و احتمال ورود به دوزخ و آتش سوزان آن است که زمینه ساز گریه های طولانی در دنیا می شود. (توبه، آیات 81 و 82)
خداوند در آیات 106 و 107 و 109 سوره اسراء علم به حقایق را زمینه ساز گریه اهل علم برمی شمارد و در آیه 83 سوره مائده بر آن تأکید می کند.
از دیگر زمینه های گریه می توان به تواضع و فروتنی آدمی در برابر خداوند اشاره کرد. انسان های فروتن که تکبر و استکباری ندارند، هنگام شنیدن آیات قرآن و آگاهی از حقایق وحیانی، بی اختیار به گریه می افتند و اشک از دیدگانشان روان می شود.
برخورداری از نعمت های ویژه الهی و توجه خاص خداوند، زمینه ساز گریه همراه با سجود افراد می شود. (مریم، آیه 58) اینکه شخص ببیند که مورد توجه خاص فردی بزرگ و یا خداوند قرار گرفته است، بسیار متأثر می شود و این تأثر را به صورت اشک و سجده به نمایش می گذارد.
محرومیت از امری که فرد دوست دارد و بدان علاقه مند است چون علاقه به جهاد و شهادت در میان مؤمنان و رزمندگان خود عاملی برای روان شدن اشک از دیدگان و شکستن دل و قلب می باشد که در آیه 92 سوره توبه به آن اشاره شده است.
از دست دادن هر نعمت یا شخص، می تواند عامل و زمینه ساز اشک و گریستن شود. از جمله مرگ برادر یا از دست دادن آن (یوسف، آیات 16 و 17) و یا از دست دادن نعمتی بزرگ و مهم و ارزشی این گونه موجب رقت قلب و شکستن آن و گریستن می شود.

گریه امری پسندیده و مطلوب
از نظر قرآن گریه نه تنها امری پسندیده، بلکه مطلوب است. از این رو خداوند مشرکان و کافران را برای ترک گریه و متأثر شدن از آیات الهی و حقایق قیامتی سرزنش می کند و مؤمنان را به تضرع و ابتهال و گریستن به ویژه در شبانگاهان و راز و نیایش ها با پروردگار تشویق و ترغیب می نماید.
گریه به شوق خداوندی و ترس از عذاب و قیامت، از نشانه های ایمان است. خداوند در آیه 58 سوره مریم، گریه در حال سجود را امری جایز و مطلوب برمی شمارد و گریه پیامبران همراه با تواضع و فروتنی در برابر خداوند هنگام شنیدن آیات الهی را در این آیه گزارش کرده و نه تنها آن را منافی با جایگاه پیامبری نمی داند، بلکه از ویژگی های خشیت و ایمان قوی پیامبران بر می شمارد.
خداوند در آیاتی از گریه حضرت عیسی(ع) در پیشگاه خداوندی هنگام تلاوت آیات (مریم، آیات 34 و 58)، گریه حضرت موسی(ع) در همان هنگام (همان) و گریه حضرت زکریا (مریم، آیات 2 و 58)، حضرت اسحاق (مریم، آیات 49 و 58)، حضرت اسماعیل (مریم، آیات 54 و 58)، حضرت ادریس (مریم، آیات 56 و 58)، حضرت ابراهیم (مریم، آیات 41 و 58)، حضرت هارون (مریم، آیات 53 و 58)، حضرت یحیی (مریم، آیات 7 و 58)، حضرت یعقوب (مریم، آیات 49 و 85) در هنگام تلاوت آیات الهی برای ایشان خبر می دهد که نه تنها بیانگر نه تنها عدم منافات با برگزیدگی و نبوت ایشان از سوی خداوند، بلکه سازگار با مقام خشیت ایشان است.
از نظر خداوند گریه عالمان و اهل دانش و معرفت هنگام تلاوت قرآن بر آنان (اسراء، آیات 106 تا 109) و همچنین کشیشان مسیحی حق طلب هنگام تلاوت قرآن بر آنان (مائده، آیات 82 و 83) به عنوان یک فضیلت مطرح است. بنابراین، گریه با خاستگاه و زمینه هائی از این دست نه تنها امری پسندیده بلکه مطلوب بوده و بدان تشویق و ترغیب شده است؛ زیرا کسانی که با شنیدن آیات قرآنی به گریه می افتند خود را در مقام انابه و تضرع می یابند و ادراک و فهم حقایق هستی، ایشان را دگرگون می کند. (همان آیات)
از نظر قرآن، گریه برای انسان ها جایز بلکه خداوند خود منشا گریه در انسان هاست. (مائده، آیه 83 و نجم، آیات 42 و 43) خداوند در آیه 84 سوره یوسف، گریستن در فقدان عزیزان را جایز می شمارد؛ چنان که عمل حضرت یعقوب(ع) خود شاهدی بر این حکم جواز می باشد. همچنین گریستن در هنگام تلاوت یا شنیدن آیات قرآنی و نیز گریه در هنگام سجده مجاز دانسته شده است.(مریم، آیه 58)

آثار گریه
برای گریه آثار و کارکردهای چندی است. از جمله این کارکردها گریه برای جلب اعتماد و توجه دادن دیگران به خویشتن است. کودکان، بیشترین کسانی هستند که از این حربه سود می برند. خداوند در داستان حضرت یوسف(ع) گزارش می کند که برادران یوسف(ع) از این حربه برای جلب اعتماد حضرت یعقوب(ع) بهره جستند تا ادعای دروغین خود را به اثبات برسانند.
از آثار گریه زیادی که هرماه با حزن شدید باشد، سفید شدن چشم (یوسف، آیه 84) و کوری آن است (همان و نیز مجمع البیان، ج 5 و 6، ص 394)
گریه از خوف و خشیت، عامل در پاکی و صفای باطن انسان ها می شود؛ از این رو ابتها ل و تضرع و انابه در اسلام مجاز و حتی در برخی از موارد تشویق شده است. کسانی که از خشیت خداوندی گریان می شوند، زمینه رشد در ایشان فراهم تر می گردد و اتصال به مبدا لایزال الهی در آنها تقویت می شود.
از آن جایی که متکبران و مستکبران (مائده، آیه82 و 83)، منکران قرآن (نجم، آیات59و 60) و منکران قیامت و اخبار مربوط به آن (نجم، آیات57 تا 60) و دشمنان ایمان و اسلام (مائده، آیات 82 و 83) و خودباختگان سرمست از باده غرور (نجم، آیات57تا 61) از گریه پرهیز می کنند می توان گفت که گریه بیانگر فروتنی و تواضع و نیز ایمان و باور به حقایق هستی است. بنابراین می توان کارکرد آن را در تقویت ایمان و باورها نیز مشاهده کرد.

گریه از منظر روایات
در روایات اسلامی نیز برای گریه و اشک ارزش خاصی بیان شده و روایات بسیاری درباره گریستن و ثواب و پاداش آن وارد شده است.
امام صادق(ع) فرمود: «من دمعت عیناه فینا دمعه لدم سفک منا، او حق لنا نقصناه او عرض انتهک لنا او لاحد من شیعتنا بوأه الله تعالی بها فی الجنه حقباً؛ کسی که قطره اشکی درباره ما بریزد، بخاطر خونی که از ما ریخته شده و یا حقی که از ما غصب شده است و یا آبرویی که از ما هتک شده است و... خداوند در قبال این اشک سالیان دراز او را در بهشت جای می دهد. (الامالی شیخ مفید، مؤسسه انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ص175، روایت5)
امام صادق(ع) می فرماید: «نزدیک ترین حالت بنده نسبت به پروردگار عزوجل، حالتی است که او در سجده با گریه است. (اصول کافی، ج2، کتاب الدعاء، باب البکاء.)
امام باقر(ع) می فرماید: هیچ قطره ای نیست که نزد خدای عزوجل محبوب تر باشد از قطره اشک در ظلمت شب که از خوف خدا باشد و غیر از جانب او منظوری نباشد. (همان)
در دعای ماثور آمده است: واعوذ بک من قلب لایخشع و من عین لاتدمع؛ پناه می برم به تو از قلبی که خاشع و چشمی که اشک بار نباشد. (مفاتیح الجنان، دعای بعد از زیارت امیرالمؤمنین.)
و در دعای ابوحمزه ثمالی نیز آمده است: واعنی بالبکاء علی نفسی؛ و مرا به گریه به حال خود یاری کن.
امام صادق(ع) می فرماید: اگر اشک چشمی نداشتی برای گریستن، حالت تباکی و حزن و اندوه داشته باش. (مرآه العقول، ج21، ص65).

آسیب شناسی فضای مجازی

فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر زیادی ندارند، توانسته اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است. پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها، روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده اند. روزانه نزدیک به چهارصد میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. شاید عیب اصلی ارتباط های اینترنتی آن است که ارتباط در فضای مجازی، اساساً بر متن استوار است و بنابراین، از نشانه های بصری و شنیداری در تعامل های رو در رو بی بهره است.

امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، رسانه‌های مدرن و … است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته‌اند. بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است و پیام مشترک برنامه‌های این شبکه‌ها عبارتند از: ترویج خانواده‌های بی‌سامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه‌دادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ هم‌باشی به جای ازدواج و عادی جلوه‌دادن سقط جنین برای دختران (شکربیگی).

پیامدهای مواجهه مخاطبان ایرانی با برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای دغدغه‌های بسیاری را برای جامعه کار‌شناسی ایجاد کرده است. بسیاری از کار‌شناسان خانواده و بهداشت جنسی از برنامه‌ریزی برای تأثیر فرهنگی این سریال‌ها در عادی‌سازی خیانت زوجین به یکدیگر می‌گویند. افزون بر شبکه‌های ماهواره‌ای ما مواجه با سیل عظیم دی‌وی‌دی‌های سریال‌های خارجی هستیم که بخش عمده این سریال‌ها در مقوله زن و خانواده با ترویج فرهنگ بی‌حیایی و بی‌عفتی و عادی‌سازی مقوله خیانت، عشق‌های ضربدری، مثلثی و… قصد همراه کردن مخاطب با خود را دارد و ممکن است مخاطب با دریافت پیام این سریال‌ها، با محتوای ارائه شده آنها احساس هم‌ذات‌پنداری ‌کند.

گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی بوجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را می‌توان نام برد. در بحث ازدواج‌ها نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواج‌ها، تغییر الگوی همسرگزینی، نداشتن مهارت‌هایی برای ازدواج ناتوانی والدین برای آموزش به فرزندان، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، تمایل به دریافت مهریه‌های سنگین، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع‌طلبی جنسی مردان و … را می‌توان اشاره کرد. تغییراتی که در حوزه دینی در جامعه رخ داده، کاهش آموزه‌های دینی در خانواده، دوری خانواده از شریعت، کم‌رنگ‌شدن حریم‌های دینی در روابط خانوادگی است.

علاوه بر شبکه‌های ماهواره‌ای و مجموعه دی‌وی‌دی‌ها، مخاطب ایرانی با رسانه‌های مدرن از قبیل اینترنت و تلفن همراه که مجهز به امکانات پیامک وبلوتوث است نیز مواجه است، سبد فرهنگی خانواده ایرانی دچار تغییرات فراوانی شده است که همگی به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی است و ترویج این شیوه از زندگی، لاجرم تمام مؤلفه‌های معرفتی تمدن غرب را شایع می‌سازد و موجب می‌گردد بی‌سامانی در فرهنگ مسائل جنسی در کشور افزایش یابد. حال با توجه به مقدمه فوق، این سوال مطرح می شود که تأثیرات اجتماعی فضای مجازی چیست و چگونه می توان از تأثیرات زیانبار آن پیشگیری نمود؟

اهمیت تحقیق

با توجه به اهمیت آسیب شناسی فضای مجازی در توسعه جوامع، در جامعه ما نیز در سال های اخیر به فن آوری اطلاعات و ارتباطات توجه زیادی شده است. ولی در این رابطه آسیب های جدی وجود دارد که ضروری به ریشه یابی آن پرداخت. کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین ۱۸۷ کشور جهان رتبه ۸۷ را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار می رود. ۳۵ درصد استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته است (صادقیان، ۱۳۸۴).

شبکه های دوست یابی در کشور ما به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و ایرانی ها رتبه سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند . فرهنگ رسانه ای اینترنت، فضای ذهنی جوانان را اشغال کرده و از آن مهمتر، نمایانگر نقش خانواده در کنار این ابررسانه است که والدین روی فرزندان خود تا چه حد کنترل تربیتی و نظارت اخلاقی دارند.

بروز آسیب های نوظهور میتواند زمینه ساز نوع جدیدی از آسیب های اجتماعی و روانی باشد. به همین دلیل، برنامه ریزی برای شناسایی و آسیب شناسی آنها ضروری می نماید. آسیب های نوظهور، آسیب های مرتبط با فناوری های جدید است که آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی هایرایانه ای، تلفن همراه و اینترنت می توانند در این مجموعه قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است تا به آسیبهای مرتبط با اینترنت به ویژه عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته و برای رفع این گونه معضلاتپیشنهاداتی ارائه شود.

پیشینه تحقیق

کشتی ارای و اکبریان (۱۳۹۰) با معرفی عصر جدید به عنوان عصر پرشتاب ارتباطات، ورود بسیار ساده وسریع، حداقل محدودیت برای دسترسی، برقراری ارتباط با سراسر دنیا به اشکال مختلف و عدم وجود محدودیتزمانی و مکانی، دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی مختلف و شرکت در فعالیت های اقتصادی، علمی،فرهنگی، هنری، مذهبی و … را از ویژگی های بی بدیل آن بر شمرده اند.

یاسمی نژاد، آزادی و امویی (۱۳۹۰) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که فضای مجازی می تواند امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار دهد، زیرا اینترنت با وجود این که می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی به کار گرفته شود تا آن جا که گاهی از آن به عنوان انفجار اطلاعات هم نام برده می شود، ولی این فناوری مدرن با تمام فوایدی که دارد، تهدیدها و خطرهایی نیز برای جامعه و بشر داشته است. به طوری کهامروزه، بخش عمده ای از جرایم مربوط به حوزه ی کامپیوتر، اینترنت و فضای مجازی است که امنیت اجتماعی راهدف قرار داده اند.

ابری (۱۳۸۷) نقش مثبت فضای مجازی را در عرصه ی ظهور خلاقیت مورد تأکید قرار داده است، زیرا فناوریدیجیتالی و جامعه ی شبکه ای، افراد را به سوی زندگی ای سوق داده است که در آن می توانند با اتخاذ نقشیفعال و خلاق، به صورت فردی یا جمعی در ساختن چیزی جدید سهیم باشند، در فرایند هم آفرینی شرکت کنند وبه خودیابی خویشتن کمک کنند. کیفیت آزادی بخشی اینترنت، کاربران اینترنتی را دعوت می کند تا به تفکر،تجربه، بازی، فعالیت های گروهی و ارتباط بپردازند. اینترنت همواره محیطی را خلق کرده است که همگان میتوانند با تکیه بر توانایی ها و استعدادهای خود 

دست به ابداع و خلاقیت بزنند. از میان رفتن محدودیت مکان،زمان، نبود کنترل و انتقاد، ناشناس ماندن، امکان خیال پردازی و تنوع گوناگون محیط های اینترنتی فرصت مناسبی را برای بروز خلاقیت فراهم می کند.

- دو فضایی شدن آسیب ها و ناهنجاری های فضای مجازی: مطالعه تطبیقی سیاستگذاری های بین المللی عنوان پژوهشی است که عاملی و حسنی (۱۳۹۱) انجام داده اند. در این مقاله تحت پارادایم دو فضایی شدن به به مفهوم سازی عمده ترین آسیب های فضای مجازی پرداخته شده و با مطالعه تطبیق سیاستگذاری ها در برخی کشورهای پیشرو، راهبردهای اتخاذ شده دسته بندی شده اند. نتایج این تحلیل تطبیقی نشان می دهد که سیاست ها و برنامه های فرهنگی و اجتماعی کشورها را می توان به سیاست های سلبی و ایجابی تقسیم کرد. سیاست های سلبی شامل سیاست ها و برنامه های حذف، کنترل و نظارت و سیاست های ایجابی فرهنگی و اجتماعی جوامع، برنامه ها و سیاست هایی معطوف به تولید محتوا، مدیریت محتوا، برنامههای دیجیتال سازی اطلاعات آنالوگ و دسترس پذیر ساختن اطلاعات و محتوا در شبکه اینترنت است.

ارزیابی تأثیرات اجتماعی فضای مجازی:

 تاثیر فضای مجازی در نارضایتی های خانوادگی

یکی از بزرگترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می باشند ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده ها به صورت ناهنجاری های اجتماعی بروز می کند خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردارمی باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسئولیت های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده ها به شمار می رود. جوانان باید بتوانند به خصوص برای زندگی های مشترک آماده شوند و سعی نمایند روابط خود را با پیرامون شان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم نمایند.

صرف نظر از آمار و ارقام بالا و روز افزونی که در مسایلی مانند بالا رفتن سن ازدواج ، طلاق، فرار از منزل، فحشا و سایر مسایل خانوادگی وجود دارد، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی است که باعث ناکامی ها و شکست های بزرگی در زندگی جوانان شده است. اینها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه یابی و درمان شوند. یکی از زمینه های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی است که تحت تأثیر تولیدات رسانه ای بوجود آمده و باعث آن گردیده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به نوعی تحریف می شود. لذت و صمیمیتی که از برنامه ها و محتویات رسانه ها مانند فیلم ها و سریال ها در اذهان جوانان نقش می بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل دست یابی نخواهند بود و این می تواند تبعات زیانباری برای آینده جوانان به همراه داشته باشد.

اعتیاد به اینترنت

یکی از آسیب های اینترنت، اعتیاد به آن است به طوری که از میان ۴۷ میلیون استفاده کننده از اینترنت در امریکا ۲ تا ۵ میلیون دچار اعتیاد اینترنتی شده اند و با معضلات زیادی گریبان گیر هستند (اکبری). در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسأله هستیم. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می دهد که بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند و ۳۵ درصد از آنها به خاطر حضور در چت روم، ۲۸ درصد برای بازی های اینترنتی، ۳۰ درصد به منظور چک کردن پست الکترونیکی و ۲۵ درصد نیز به دلیل جستجو، در شبکه جهانی هستند (بیابانگرد).

اعتیاد به اینترنت می تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد. اگر استفاده کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند. متأسفانه ما شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی از جوانان، شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسأله آغازگر آسیب های متعدد دیگر نیز می شود. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد.

بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت

عناصر سه گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى‏کنند. هویت شخصى، ویژگى بى‏همتاى فرد را تشکیل مى‏دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آن جا که فضای سایبری، صحنه ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را در موقعیت‏هاى متنوع، نقش‏ها و سبک‏هاى زندگى قرار مى دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه‌های افراد بروز می‌کند. هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه مندی‌های خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پر رنگ تر می‌شود.

با امکانات و گزینه‏هاى فراوانى که رسانه‏هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى‏گذارند، آنان دائماً با محرک‏هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى‏شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را میآفریند، یعنی اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی، قرار می دهد و از آن تأثیر می پذیرد

واقعیت این است که از نظر صاحبنظران جامعه شناسی، شکل گیری هویت افراد تحت تأثیر منابع گوناگونی است. عمده ترین این منابع خانواده، رسانه های گروهی، مدرسه و گروه همسالان است. از این میان رسانههای گروهی با توجه به گستره نفوذ و فراگیری آن اهمیت ویژه ای یافته اند. گسترش تلویزیون های ماهواره ای موجب شده است شکل گیری نظام شخصی و هویت افراد تحت تأثیر عوامل متعدد و گاه متعارض قرار گیرد(صبوری خسروشاهی).

تعارض ارزشها

تغییرات تکنولوژیکی ارزشها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالش های فرا روی فرهنگ ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی، چالش های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است. از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی (ارزش های اسلامی- ایرانی) است، پس می توان گفت اینترنت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده ها می شود. در یک مطالعه تجربی نشان داده شد که استفاده جوانان از اینترنت موجب کاهش ارزش های خانواده شده است (زنجانی زاده)

گسترش ارتباطات نامتعارف میان جوانان؛

اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه، در زمینه های غیر اخلاقی بسیار مورد توجه قرار گرفته، تا جایی که اینترنت موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و ایجاد روابط نامشروع می شود.

 شکاف نسلها

اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند. امروزه با ورود وسایل و تکنولوژی‌های جدید به عرصه خانواده‌ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. ما دیگر کمتر نشانه‌هایی از آن نوع خانواده‌هایی را داریم که والدین وفرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیسته مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می‌کنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی می‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت‌های روز است، در برابر آنها واکنش نشان می‌دهد و چون از پس منطق و نصیحت‌های ریشه‌دار و سرشار از تجربه آنها بر نمی‌آید به لجبازی روی می‌‌آورد 

امروزه سرعت تکنولوژی شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را بسط داده است. براساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود ۳۰ دقیقه است که این می‌تواند آسیب‌زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی می‌کنند اطلاعات، گرایش‌ها و رفتارهای متفاوتی دارند، عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر می‌کنند. سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه‌یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه‌های جهانی‌شدن فرهنگ، رسانه‌ها، گسترش روزافزون انجمن‌ها و کانون‌هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آن‌ها و غیره از آن جمله است 

سوء استفاده جنسی

در سال ۱۹۹۹ گردهمایی جهانی تحت عنوان کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامه ای شد که در آن آمده است هرچه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت های محرمانه مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی که از طریق اینترنت مورد استفاده واقع می شود، اکنون از مسائل حاد به شمار می رود (اکبری).

انزای اجتماعی

امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت ها وقت خود را در سایت های اینترنتی می گذرانند بسیاری از ارزش های اجتماعی را زیر پا می نهند. چرا که فرد دیگر فعالیت های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت های فردی روی می آورد. نتایج پژوهش شاندرز نشان داد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. برعکس کاربرانی که از اینترنت کمتر استفاده می کنند، به طور قابل ملاحظه ای با والدین و دوستانشان ارتباط بیشتری دارند (صبوری خسروشاهی).

بررسی محققان نشان می دهد شاید هیچگاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آنرا تایید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق می کند. پژوهش های انجام شده حاکی است دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد چرا که اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیت های کاذبی که برای نوجوانان ایجاد می کند آنها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین می شود.

بحث و نتیجه گیری

ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویتنقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی کهتاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسببرای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افرادباید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجهی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم میباشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند وآگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری وشخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز میشود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.

به منظور پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی در فضای مجازی راهکارهایی مطرح شده اند که در صورتاجرای به موقع و مناسب می توانند ثمر بخش واقع شوند:

با توجه به اینکه بیشتر استفاده کنندگان از فضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند، فرهنگ سازی برای کاهش پیامدهای آن ضروری است. لذا اطلاع رسانی، آموزش نحوه استفاده صحیح از این فناوری می تواند مؤثر واقع گردد.

استفاده از ظرفیت هایی همچون رسانه های دیداری و شنیداری، روزنامه ها، مجلات، نشریات برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری.

برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستان ها به منظور آشنا نمودن و اطلاعرسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی.

برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایبفناوری های جدید و نحوه ی استفاده ی صحیح از آنها.

تشویق به شرکت در فعالیت های اجتماعی و تقویت این گونه رفتارها توسط والدین.

وضع قوانین سختگیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.

آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا کارآمد کردندسیسه های دشمنان در این زمینه.

پخش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایشآگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.

گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأنکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.

پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی کهعموما جوانان آنها را الگوی خود قرار می دهند.

طراحی بازی های رایانه ای به گونه ای که در آنها انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهتآشنایی و مقابله با آنها تعبیه شده است.

طراحی و تدوین بخشی در کتاب های درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوری های جدید،اینترنت و خطرات بالقوه آنها.

ساخت و پخش فیلم ها و سریال هایی با موضوع اینترنت و مزایا و معایب آن.

استفاده از آموزه های دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی 

کنترل اجتماعی توسط هرشخص.

هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی.